Tết Hàn Thực là một ngày lễ quan trọng trong nền văn hóa của người Việt. Để khám phá thêm về các đặc trưng và hoạt động trong ngày này, cùng tìm hiểu ý nghĩa sâu sắc mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam qua bài viết này nhé.
Tết Hàn Thực là gì?
Trong văn hóa dân gian, Tết Hàn Thực thường được gọi là Tết Bánh Trôi – Bánh Chay. Từ “hàn thực” có nghĩa là “thức ăn lạnh,” và ngày này được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 3 trong lịch âm. Tết Hàn Thực thường xuất hiện chủ yếu tại Trung Quốc và Việt Nam.
Tết Hàn Thực được biết đến là một ngày lễ truyền thống tại Việt Nam. Trong tiếng Hoa, “hàn thực – 寒 食” có nghĩa là “thức ăn lạnh.” Vào ngày mùng 3 tháng 3 trong lịch âm hàng năm, mọi người thường làm bánh trôi và bánh chay để cúng tổ tiên.
Ngày lễ này tại Việt Nam có nguồn gốc từ một truyền thống của người Trung Quốc và đã được duy trì qua thời gian. Nguồn gốc của nó liên quan đến một câu chuyện trong thời đại Xuân Thu, về cuộc gặp gỡ giữa vua nước Tần là Tấn Văn Công và hiền sĩ Giới Tử Thôi.
Giới Tử Thôi dưới sự phục vụ của vua Tấn Văn Công trong suốt mười chín năm, họ cùng nhau trải qua nhiều khó khăn và thử thách để phát triển tài năng. Tuy sau đó, vua Tấn Văn Công đã đánh chiếm lại ngôi vương và trở thành vua của Tấn, ông đã rộng lượng thưởng thức những người đã đồng lòng hỗ trợ anh trong những thời kỳ khó khăn, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Tuy nhiên, Giới Tử Thôi không có bất kỳ sự oan trái nào và coi đó là một phần của việc phục vụ vua. Ông cho rằng những việc này không đáng để nói đến.
Do đó, ông quyết định đưa mẹ vào núi Điền Sơn để sống ẩn dật. Sau này, vua Tấn Văn Công nhớ ra và gửi người tìm kiếm Tử Thôi. Tuy nhiên, do Tử Thôi không có khao khát danh vọng, ông đã từ chối quay về lĩnh thưởng. Trước tình thế này, Tấn Văn Công đã ra lệnh đốt cháy rừng (nhằm thúc ép Tử Thôi trở lại). Nhưng không ai ngờ được rằng Tử Thôi lại kiên định đến cùng, và hai mẹ con đã đồng lòng chấp nhận chết trong vùng rừng đang cháy rụi.
Vua đau lòng và tràn đầy tình thương và sự thương xót, vì vậy ông đã thiết lập một miếu thờ để tưởng nhớ Giới Tử Thôi. Ông cũng ra lệnh cho người dân rằng trong ba ngày, họ phải kiêng đốt lửa và chỉ ăn thực phẩm nguội nấu sẵn để tưởng niệm tình cảm với Tử Thôi.
Tết Hàn thực 2023 vào ngày nào?
Năm 2023, Tết Hàn Thực sẽ rơi vào ngày mùng 3 tháng 3 trong lịch âm, tương đương với ngày thứ bảy, ngày 22 tháng 4 trong lịch dương.
Nguồn gốc, ý nghĩa Tết Hàn thực
Điển tích Tết Hàn thực
Tết Hàn Thực có nguồn gốc từ một câu chuyện truyền thống về sự hy sinh của Giới Tử Thôi, được gọi là “Giới Tử Thôi chết cháy.” Câu chuyện này diễn ra trong thời kỳ Xuân Thu, khi vua Tấn Văn Công của nước Tấn, trong thời điểm loạn lạc, đã gặp và nhận sự giúp đỡ từ Giới Tử Thôi. Nhờ sự giúp đỡ của ông, vua đã đánh chiếm lại ngôi vị quyền lực. Tuy nhiên, sau khi tái giành lại ngôi báu, khi vua tưởng nhớ về những người đã đóng góp, ông lại vô tình quên mất sự giúp đỡ của Giới Tử Thôi.
Tuy vậy, Giới Tử Thôi không bao giờ tỏ ra oan trái hay tức giận. Thay vào đó, ông quyết định đưa mẹ già vào trong núi để sống ẩn dật. Sau một thời gian, khi vua nhớ đến ông, ông đã gửi người tìm kiếm, nhưng khi tìm thấy, Giới Tử Thôi không chịu quay trở lại để nhận thưởng. Vua thấy điều này, buộc phải ra lệnh đốt cháy rừng như một biện pháp ép ông trở lại. Nhưng kết quả là cả hai mẹ con ông đã qua đời trong một vụ cháy rừng vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch. Cái chết của Giới Tử Thôi khiến vua đau lòng và nuối tiếc, nên ông đã thiết lập miếu thờ và ra lệnh kiêng không đốt lửa trong ba ngày, chỉ ăn thực phẩm nguội đã nấu sẵn để tưởng nhớ ông.
Ý nghĩa của tết Hàn Thực
Tại Việt Nam, Tết Hàn Thực đã được kết hợp với Tết Bánh Trôi – Bánh Chay và trở thành một phần của nền văn hóa Việt Nam. Tết tháng 3 tại Việt Nam thể hiện rõ nét đặc trưng văn hóa và lối sống riêng của người Việt. Tết Hàn Thực ở Việt Nam mang theo ý nghĩa của sự tôn vinh cội nguồn, kỷ niệm công ơn của tổ tiên và ghi nhớ đến những người đã khuất.
Khi Tết Hàn Thực đến, mỗi thành viên trong gia đình lại tụ họp quanh mâm cơm để tận hưởng thời gian sum họp. Trong ngày này, các gia đình Việt thường chuẩn bị bánh trôi và bánh chay để thực hiện lễ cúng cho tổ tiên, và ở một số nơi, cũng có thể cúng thần hoàng, thể hiện lòng thành và tôn kính đối với các linh thần.
Mâm cúng lễ Tết Hàn Thực thường bao gồm nhang, hoa, quả tươi và lá trầu cau. Trong việc bày trên mâm cúng, tránh sử dụng những loại quả có nhiều gai góc và thường được sắp xếp thành ngũ quả. Ngoài ra, trên bàn thờ cũng cần có một ly nước sạch để thể hiện tinh thần trong sạch, thanh tịnh của gia chủ khi thực hiện lễ cúng.
Đồng thời, trên mâm cúng Tết Hàn Thực, không thể thiếu bánh trôi và bánh chay. Thường sẽ được sắp xếp 5 hoặc 3 đĩa bánh trôi và 3 bát bánh chay để dâng lên bàn thờ.
Tục lệ Tết Hàn thực ở Việt Nam
Tục ăn bánh trôi, bánh chay
Bánh trôi và bánh chay là những món ăn đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Việt vào mỗi kỳ Tết Hàn Thực, và thường được gọi là “bánh Hàn Thực”.
Thực hiện nghiên cứu về nền văn hóa Việt Nam, nhà nghiên cứu Trần Quang Dực cho biết rằng tập tục ăn bánh trôi và bánh chay trong dịp Tết Hàn Thực bắt đầu từ thời kỳ nhà Lê Trung Hưng (1533 – 1789). Trong các tư liệu ghi chép về văn hóa dân gian, Lê Quý Đôn cũng đã ghi nhận: “Tục nước ta trọng nhất bánh trôi nước, mỗi năm cứ ngày mồng 3 tháng 3 thì làm bánh ấy.” Điều này chứng tỏ một phần nào sự lâu đời của thực hành ăn bánh trôi và bánh chay trong văn hóa Việt Nam.
Bánh trôi nước và bánh chay là những món ăn quen thuộc trong ngày Tết, chứa đựng nhiều ý nghĩa tốt là sự kết hợp tinh tế của văn hóa và bản sắc truyền thống của người Việt.
Hai loại bánh này được làm từ bột gạo, thể hiện sự kế thừa và phát triển của nền văn minh nông nghiệp lúa nước. Hình dáng tròn và màu trắng của bánh trôi và bánh chay khi xếp cạnh nhau gợi lên hình ảnh sáng sủa và tượng trưng, đồng thời cũng kết nối với sự tích về “Mẹ Âu Cơ và bọc trăm trứng”.
Ý nghĩa của của bánh trôi – bánh chay trong ngày Tết Hàn thực
Bánh trôi và bánh chay đều được làm từ bột gạo nếp, thể hiện sự liên quan mật thiết với nền văn hóa lúa nước của Việt Nam, tương tự như bánh chưng và bánh giầy.
Hình dáng tròn của bánh trôi và bánh chay thể hiện sự truyền thống “uống nước nhớ nguồn.” Bánh trôi tượng trưng cho 50 người con theo mẹ Âu Cơ xuống biển, trong khi bánh chay thể hiện cho 50 người theo cha Lạc Long Quân lên núi để xây dựng cuộc sống ấm no và hạnh phúc cho thế giới.
Tục ăn bánh cuốn
Bên cạnh bánh trôi nước và bánh chay, một món ăn truyền thống khác vào dịp Tết Hàn Thực là bánh cuốn. Theo các tư liệu lịch sử, tục ăn bánh cuốn vào Tết Hàn Thực có khả năng đã xuất hiện từ thời nhà Trần và vẫn tiếp tục tồn tại đến ngày nay.
Tết Hàn thực cúng gì?
Vào ngày Tết Hàn Thực, tức ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, mọi gia đình thường chuẩn bị các mâm lễ để cúng tổ tiên và lễ Phật, với các món chính bao gồm bánh trôi, bánh chay, trầu cau, nhang, hoa tươi và trái cây. Trong văn hóa dân gian, người ta tin rằng số lẻ mang lại may mắn, vì vậy thường có 3 hoặc 5 bát bánh trôi và bánh chay được cúng trong các mâm lễ.
Những câu hỏi về ngày Tết Hàn thực
Tết Hàn thực kiêng gì?
Ngoài những lễ nghi cần thực hiện, Tết Hàn Thực cũng có những quy định kiêng kỵ quan trọng, bao gồm:
Kiêng cúng bánh trôi nhiều màu: Tết Hàn Thực là dịp cúng lễ gia tiên và lễ Phật, vì vậy tạo điều kiện cho sự thanh tịnh và đơn giản, bánh trôi thường chỉ được cúng trong màu trắng tự nhiên.
Kiêng chuyển chỗ ở: Theo tín ngưỡng dân gian, tin rằng linh hồn của người đã khuất thường theo sát gia đình. Do đó, việc chuyển nhà vào ngày Tết Hàn Thực có thể gây xáo trộn không gian sống và không được xem là điều tốt lành.
Kiêng chưng hoa quả có gai và vị đắng: Người ta tin rằng việc cúng hoa quả có gai hoặc có vị đắng trong mâm lễ có thể mang lại tai ương, đau khổ và cuộc sống đầy khó khăn hơn.
Kiêng cúng hoa ly, hoa sứ, hoa vạn thọ: Cúng các loại hoa như hoa ly, hoa sứ và hoa vạn thọ có thể đem lại vận xui cho gia đình, do đó, người ta tránh cúng chúng vào dịp này.
Tết Hàn thực khác gì tết Thanh minh?
Vì sự trùng hợp giữa Tết Hàn Thực và Tết Thanh Minh, nên nhiều người thường nhầm lẫn hai ngày lễ này là một. Tuy nhiên, chúng có ý nghĩa khác biệt hoàn toàn.
Vào Tết Hàn Thực, các gia đình chuẩn bị mâm cỗ để cúng ông bà tổ tiên và lễ Phật, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính. Họ cùng nhau quây quần, thưởng thức bánh trôi và bánh chay, mong muốn mang lại điềm lành cho gia đình.
Tết Thanh Minh, mặt khác, là dịp con cháu đến viếng, tảo mộ và bảo quản, sửa sang mộ phần của ông bà tổ tiên để thể hiện lòng tôn kính và nhớ thương người đã khuất. Bên cạnh đó, Tết Hàn Thực diễn ra cố định vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm, trong khi Tết Thanh Minh không có ngày cố định mà chỉ rơi vào một ngày trong tháng 3 âm lịch.
Tết Hàn thực là của người Việt hay người Trung Quốc?
Mặc dù tết Hàn Thực ở Việt Nam có nguồn gốc từ phong tục Trung Quốc, nhưng nó đã trải qua quá trình hợp nhất và biến đổi đáng kể khi nhập vào văn hóa dân gian của nước ta. Tết Hàn Thực đã hợp nhất với tết bánh trôi/bánh chay/tết tháng 3 của người Việt, và trong ngày này, chúng ta vẫn tiếp tục nấu nướng như bình thường, không kiêng khem việc sử dụng lửa hoặc chỉ ăn thức ăn lạnh như phong tục ở một số quốc gia khác. Vì vậy, có thể nói rằng Tết Hàn Thực, hay còn gọi là tết bánh trôi – bánh chay ở Việt Nam, là một nét đẹp văn hóa riêng biệt của nước ta.
Tết Hàn thực ở Việt Nam khác gì ở Trung Quốc?
Ở Trung Quốc, khi Tết Hàn Thực diễn ra, người dân thường kiêng việc sử dụng lửa và tiêu thụ thực phẩm nguội lạnh. Họ tham gia vào nhiều hoạt động truyền thống như viếng mộ, chọi gà, đánh đu, đua thuyền, trong suốt 3 ngày liên tiếp.
Tại Việt Nam, người Việt đón Tết Hàn Thực bằng việc cúng mâm cỗ bánh trôi và bánh chay cho ông bà tổ tiên và lễ Phật. Không có phong tục kiêng việc sử dụng lửa hoặc ăn đồ nguội lạnh, điều này tạo ra sự khác biệt với phong tục của Trung Quốc.
Vinhomescentralparktc.com đã chia sẻ thông tin về Tết Hàn Thực và ý nghĩa của ngày này đối với người Việt Nam. Hãy khám phá thêm chi tiết về Tết Hàn Thực để hiểu rõ hơn về nó.
Tìm hiểu thêm:
- Văn khấn cúng xe, lễ vật, bài cúng xe chuẩn nhất 2023
- Bản đồ sao là gì? Tìm Hiểu Về Tính Cách và Vận Mệnh Của Bạn
- Ngày Bạch Hổ Hắc Đạo là ngày gì? Bí ẩn và Quan Niệm Xung Quanh
